ئەكادیمیای كوردی

ئەكادیمیای كوردی

* كورتەیەك لە مێژووی ئەكادیمیای كوردی
ئەكادیمیای كوردی دەزگایەكی زانستییە، لە ڕووی قانوونییەوە خاوەنی كەسایەتی خۆیەتی، بەڵام لە ڕووی كارگێڕییەوە سەر بە سەرۆكایەتیی ئەنجومەنی وەزیرانە لە حكوومەتی هەرێمی كوردستان. ئەكادیمیا لەبارەی هەموو ئەو بابەتانەی، كە پێوەندییان بە زمانی كوردی و شێوەزارەكان و پاراستن و دەوڵەمەندكردنییانەوە هەیە، یەكێكە لە چاوگە باڵاكان و كار بۆ گەیشتن بە زمانێكی یەكگرتووی فەرمی لە هەرێمی كوردستان دەكات.

* كورتەیەكی مێژوویی
پاش ڕاگەیاندنی ڕێككەوتننامەی ١١ی ئاداری ساڵی ١٩٧٠ چەند دامەزراوێكی زانستی و فەرهەنگیی دامەزرا، كۆڕی زانیاری كورد یەكێك بوو لەوانە، كە بەشێوەیێكی فەرمی لە ڕۆژی ١٩٧٠/٨/٢٩ دامەزرا.
كۆڕی زانیاری كورد لەبوارەكانی زمان و ئەدەب و مێژوودا، چەندین زانای كوردی بەناوبانگ و لێزانی بەخۆوە گرت لە ساڵانی (١٩٧٠ ـ ١٩٧٤)دا ئەندامانی ئەو كۆڕە توانیان بەرنامەی خۆیان ئەنجام بدەن و چەندین كتێبی چاپكراو و نامیلكەی زۆر لەبارەی زمان و زاراوەسازی بخەنە بەر دەستی خوێنەران و سەرەتایەك بۆ ڕێنووسی كوردی دابنێن و گەلێك بابەتی زمانەوانیان ورووژاند.
گۆڤاری وەرزیی (كۆڕی زانیاری كورد) ی بڵاوكردەوە و لێكۆڵینەوە و بەرهەمی نووسەرانی كورد و بیانی بڵاو دەكردەوە. كتێبخانەیەكی تایبەت بە كۆڕ دامەزرا، ئەوەندەی زانراوە و ژمارەیەكی بەرچاو لە كتێب و نامیلكە و دەستنووس لەو كتێبخانەیە هەبووە.
حكوومەتی عێراق لە ساڵی ١٩٧٨ بە بڕیار (كۆڕی زانیاری كورد)ی كرد بە (دەستەی كوردی)، كرا بە بەشێك لە (المجمع العلمی العراقی)، كۆڕ لەو دەمەوە بوو بە دامەزراوەیەكی عێراقی.
پاش راپەرینی ساڵی ١٩٩١ پەرلەمانی كوردستان بە بڕیاری ژمارە ٣٧ لە ١٩٩٧/١٢/٢٨دا قانوونی ژمارە (١٢)ی ساڵی ١٩٩٧ی (كۆڕی زانیاری كوردستان)ی دەرهێنا. دواتر بە بڕیاری سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران ژمارە ٩٥ لە ٢٠٠٠/١١/١٣، د. شەفیق قەزاز وەك سەرۆكی (كۆڕی زانیاری كوردستان) بە وەكالەت دەستنیشان كرا ئەم ناوانەیش وەك ئەندامی كارای ئەندامانی كۆڕ و بەپێی بڕیاری سەرۆكایەتیی ئەنجومەنی وەزیران ژمارە (١١١٧ی رۆژی ٢٠٠٠/١١/٢٢) دەست بەكاربوون:
١- د. شەفیق قەزاز
٢- رەشید فندی
٣- د. كوردستان موكریانی
٤- شوكر مستەفا
٥- بایز عومەر

* پێکھاتەی ئەکادیمیا:
ئەکادیمیای کوردی پێکھاتووە لە (١٥) ئەندامی کارا، و (١١) ئەندامی شکۆمەند (فەخری) و (١٥) ئەندامی یاریدەدەر.

* لێژنەکانی ئەکادیمیا:
بۆ جێبەجێ کردنی بەرنامە و کارە سەرەکییەکانی ئەکادیمیا، ئەنجومەنی ئەکادیمیا چەند لێژنەێکی تایبەتی دروستکردووە لە کەسانی پسپۆر و شارەزا لە ھەموو دیالێکتە جیاوازەکانی زمانی کوردی، کە دەبێ ئەندامێکی کارای ئەکادیمیا سەرپەرشتی ئەم لێژنانە بکات:
١- لێژنەی زاراوە: یەکێکە لە لێژنە سەرەکییەکانی ئەکادیمیا، کاری سەرەکی دۆزینەوە و داھێنانی زاراوەگەلی ڕەسەنی کوردییە لە ھەموو بوارە جیاجیایەکاندا
٢- لێژنەی فەرھەنگ: تایبەتە بە دەرکردن و ئامادەکردنی فەرھەنگی تایبەت لە بواری دیالێکتە جیاوازاەکانی زمانی کوردی، تا ئێستا فەرھەنگی (کرمانجی سەروو ـ کرمانجی خواروو) و فەرھەنگی (ھەورامی ـ سۆرانی) بڵاوکراونەتەوە، جگە لە بڵاوکردنەوەی دەیان فەرھەنگی تایبەتمەندی دوو زمانە و سێزمانە لە ھەموو بوارە جیاوازەکانی لێکۆڵینەوەی کوردی.
٣- لێژنەی مێژوو: ئەرکی نووسینەوەی سەرلەبەری مێژووی کوردییە بە میتۆدێکی ئەکادیمی.
٤- لێژنەی گۆڤار: تایبەتە بە دەرکردنی گۆڤارێکی وەرزی زانستیی ئەکادیمی.
٥- لێژنەی بیبیلۆگرافیا: تایبەتە بە سازکردن و ئامادەکردنی بیبلیۆگارفیا بۆ بوارە جیاوازەکانی لێکۆڵینەوەی کوردی.
٦- لێژنەی چاپ و بڵاوکردنەوە: ئەرکی بڵاوکردنەوە و بە چاپ گەیاندنی ئەو لێکۆڵینەوە ئەکادیمی و زانستیانەیە کە لە ماددەی چوارەمی قانوونی ئەکادیمیا ئاماژویان پێکراوە.
٧- لێژنەی زمان: تایبەتە بە لێکۆڵینەوە و دیراساتی تایبەت بە کێشە و ئاریشەکانی زمانی کوردی بە ھەموو شێوەزارەکانییەوە بە بێ جیاوازی.
٨- لێژنەی دەسنووس و بەڵگەنامە: تایبەتە بە کۆکردنەوەی ھەموو دەسنووسە کوردییەکان لە ھەر شوێنێک بن، ھەروەھا کۆکردنەوە و بە ئەرشیڤکردنی ھەموو بەڵگەنامانەی تایبەتن بە کورد و کوردستان.

* بڵاوکراوەکانی ئەکادیمیای کوردی:
*  گۆڤاری ئەکادیمیای کوردی.
١-
٢-
٣-
٤-
٥-
٦-
٧-
٨-
٩-
١٠-
٤٢- فەرهەنگی هەراشان (کوردی – کوردی) – کۆمەڵێك مامۆستا.
٥٥- هه‌نگاوێك له‌سه‌ر رێگه‌ی لێكۆڵینه‌وه‌ی (دیوانی سالم)دا – محه‌ممه‌دعه‌لی قه‌ره‌داغی.
٥٩- دۆخه‌كانى ژێره‌وه‌ لاى فيلمۆر هه‌ندێ لايه‌نى رسته‌سازيى كوردى – يوسف شه‌ريف سه‌عيد.
٦٠- هه‌ندێ لایه‌نی ڕێزمانی ده‌سه‌ڵات و به‌ستنه‌وه‌ (GB) له‌زمانی كوردیدا – د.سه‌باح ره‌شید قادر.
٦١- الحياة الاجتماعية للكورد بين القرنين (٤-٩هـ / ١٠-١٥م ) – د. فائزة محمد عزت.
٦٢- العلاقات الايرانية – السوفيتية (١٩٣٩ – ١٩٤٧) – نزار ایوب حسن الگولي.
٦٣- بیبلیۆگرافیای كوردناسی، كورد و كوردستان له‌ سه‌رچاوه‌ فره‌نسییه‌كاندا، د. نەجات عەبدوڵڵا.
٦٤- بیبلیۆگرافیای كوردناسی، كورد و كوردستان له‌ سه‌رچاوه‌ ئینگلیزییه‌كاندا، د. نەجات عەبدوڵڵا.
٦٥- امير امراء كردستان (ابراهيم باشا الملي ١٨٤٥ – ١٩٠٨) – أ. د. عبدالفتاح على البوتانى،على صالح المیرانی.
٦٦- ديوانا مه‌لا محه‌مه‌دێ سه‌يدا – به‌رهه‌ڤكار: سه‌يد جه‌لال نزامى.
٦٧- داستانى هه‌ياسى خاس و سوڵتان مه‌حموود – محه‌ممه‌د ساڵح سه‌عيد.
٧٠-
٧١- بونیاتى زمان له‌شیعرى هاوچه‌رخى كوردیدا – د. ئازاد ئه‌حمه‌د مه‌حموود.
٧٢- الحركة الشيوعية في تقارير مديرية الامن العامة (١٩٥٩-١٩٦٢) – د. عبدالفتاح على البوتاني.
٧٣- چیڕۆكى منداڵان له‌ ئه‌ده‌بى كوردیدا (١٩٩١-٢٠٠٥) – رازاو ڕه‌شید صه‌برى
٧٤-
٧٥- هه‌ولێر له‌ سه‌رده‌مى ئه‌تابه‌گیاندا – پ. د. موحسین موحه‌ممه‌د حوسێن – عثمان على قادر كردویه‌ به‌ كوردى.
٧٦-
٧٧- فەرهەنگا کانی (ب کرمانجییا ژووری-کرمانجییا ژێری) – محەمەد ساڵح پێندرۆیی.
٧٨- فه‌رهه‌نگى وشه‌نامه‌ (هۆرامی – کوردی ناوەڕاست) – جه‌مال حبیب الله (بێدار).
٨٢-
٨٣- فه‌رهه‌نگى كوردى- فه‌ره‌نسى – ئۆگست ژابا.
٨٤- فه‌رهه‌نگى ئابوورى – پ.ي.د. سه‌لاحه‌ددين كاكۆ خۆشناو.
٩٥-
٩٩- الدوله‌ الايوبيه‌ وفق نضريه‌ الدوله‌ لابن خلدون، د. حكيم عبدالرحمان البابيرى
١٠٤- رۆژنامه‌نووسى پڕۆفيشناڵ و ئيتيكى رۆژنامه‌وانيى – محه‌ممه‌د ساڵح پێندرۆيى (جگه‌رسۆز).
١٠٥- ره‌وتى نوێكردنه‌وه‌ى شيعرى كوردى له‌ باشوورى كوردستان – د. حوسێن غازى كاك ئه‌مين گه‌ڵاڵه‌يى.
١٠٦- فه‌رهه‌نگى ميديا – د. ئاوڕه‌حمانى حاجى مارف.
١٠٧-
١٠٨- فەرهەنگی زاراوەکانی ئاو – ناهیدە تاڵەبانی و د. خالید بەرزنجی و فەیروز حەسەن.
١٠٩-
١١٠-عه‌قيده‌ نامه‌يێن كرمانجى – ته‌حسين ئيبراهيم دۆسكى.
١١١-
١١٢- فه‌رهه‌نگى زاراوه‌ سه‌ربازييه‌كان – محه‌مه‌د وه‌سمان.
١١٥- بیرەوەرییەکانی عەلی ئەکبەرخانی سەنجاوی (سەردار موقتەدر) – د. کەریمی سەنجاوی.
١١٦- شيعرى شانۆيى له‌ ئه‌ده‌بى كورديدا ( باشوورى كوردستان ١٩٢٥- ١٩٦١) – عه‌بدوڵڵا ره‌حمان عه‌وڵڵا.
١١٨- تقسيمات كيشورى در شرق كردستان – د. عه‌بدوڵڵا غه‌فور.
١٢٠- قصائد كرديه‌ مترجمه‌ ومقالات نقدية – كمال غمبار.
١٢١- گه‌شتيك به‌ كارگه‌ى جۆڵايى دا – عه‌بدوڵڵا سه‌مه‌دى.
١٢٢- فه‌رهه‌نگى ناهيد – محه‌مه‌د ناهيد.
١٢٤- زمانه‌وانى – پ د. محمد معروف فتاح.
١٢٥- ئۆسمان سەبرى و ئالييه‌ك ژ سه‌ربۆڕا وى يا ئه‌ده‌بى – كۆڤان خانكى.
١٢٧- شيعر و په‌خشانى سواره‌، لێكدانه‌وه‌ و شيكردنه‌وه‌ى به‌رهه‌كانى سواره‌ – كۆكردنه‌وه‌ و ئاماده‌كردنى: محه‌ممه‌د به‌هره‌وه‌ر.
١٢٩- كورد، لێكۆلينه‌وه‌ له‌ كولتوورى مادى سه‌رده‌م – د. عه‌بدوڵڵا غه‌فوور.
١٣٢- روخسار و ناوه‌ڕۆكى چيرۆكى منداڵان لاى له‌تيف هه‌ڵمه‌ت – مزه‌فه‌ر مسته‌فا ئيسماعيل.
١٣٤- روه‌كێ كوردستانێ يێ دمه‌ترسيێدا – پ.د. سه‌ليم ئيسماعيل شه‌هباز.
١٣٥-
١٤٠-
١٤١-
١٤٢-
١٤٣-
١٤٤-
١٤٥-

146-  .Arabization Of The Kirkuk Rejion – Dr.NourTalabany

١٤٧- جوگرافياى كوردستان – د. عه‌بدوڵڵا غه‌فور.
١٤٨-
١٤٩- زاراوه‌ى كارگێڕى – لێژنەی فه‌رهه‌نگ له‌ ئه‌كاديمياى كوردى.
١٥١-
١٥٢- دۆزی کورد لە تورکیا لە ساڵانی (١٩٨٠-١٩٩٩) – هاوکار محێدین جەلیل.
١٥٣- رێبه‌رى زاراوه‌ ئاوييه‌كان – جه‌مال عه‌بدول.
١٥٦- ره‌خنه‌ى ئايرۆنى له‌ شيعرى نوێى كورديدا (١٩٢٥ – ١٩٧٠) – د. ئه‌حمه‌د قه‌ره‌نى.
١٥٨- ره‌خنه‌ى كۆمه‌ڵايه‌تى و پراكتيزه‌كردنى له‌ شيعره‌كانى گۆراندا – ئاواره‌ كه‌مال سالح.
١٥٩-
١٦٠-
١٦١-
١٦٢- دامه‌زراندنى چه‌ند ميرنشينێكى كوردى له‌ هه‌ردوو سه‌ده‌ى (٨ و ٩ ك / ١٤ و ١٥ز)دا – كامه‌ران جه‌مال بابه‌ زاده‌.
١٦٣-
١٦٤-
١٦٥-
١٦٦- چاوه‌ش – سه‌يد نه‌جمه‌دين ئه‌نه‌سى.
١٦٧-
١٦٨- سنجار (شنگال) في العهد الملکي ١٩٢١ – ١٩٥٨ – محموود شيخ سين حسۆ ريكانى.
١٧٠- سه‌فه‌ر نامه‌ى وليه‌م هيوود بۆ كوردستان ساڵى ١٨١٧.
١٧٢- بیرەوەرییەکانی لیتن، بابەتگەلی تایبەت بە کورد و کوردستان – محەمەد حەمە باقی.
١٧٣- رێكخستنه‌ سياسيه‌كانى باكوورى كوردستان (١٩٦٠ – ١٩٨٠) – ماجيد خه‌ليل فه‌تاح.
١٧٦- شيكردنه‌وه‌يه‌كى جوگرافيايى بۆ دابه‌شبوونى دانيشتوان له‌ شارۆچكه‌ى ڕانيه‌ (١٩٥٧-٢٠٠٦) – پشتيوان شه‌فيق ئه‌حمه‌د.
١٨١- ده‌نگ له‌ شيعرى كه‌ريم ده‌شتيدا – فازيڵ شه‌وڕۆ.
١٨٢- رۆڵى نوێنه‌رانى كه‌ركووك له‌ ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق (سه‌رده‌مى پاشايه‌تى ١٩٢٥ – ١٩٥٨) – د. حه‌سه‌ن جاف.
١٩٤- حلوان، له‌ سه‌رده‌مى خه‌لافه‌تى تا رووخانى ميرنشينى عه‌نازى – هه‌مزه‌ كاكه‌ ياسين.
١٩٥- چەپکێ خوێندنەوە بۆ چەند بابەتێکی ئەدەبی – د. عەبدوڵلا ئاگرین.
١٩٦-
١٩٧-
١٩٨- بەرکوڵێکی فەرهەنگی زاراوە پێترۆڵییەکان، بەرگی یەکەم، زەویزانی و کیمیا – جەمال عەبدول.
١٩٩-
٢٠٠-
٢١٨- ژيانى كورده‌وارى – حه‌ميد ره‌شاش.
٢١٩-
٢٢٠-
٢٢٤- پرۆژەی دەستووری هەرێمی کوردستان و پێشنیازی چاککردنی کەمووکوڕییەکانی – د. نوری تاڵەبانی.
٢٢٥-
٢٣٢- الکرد في کتاب الاعلاق الخطیرة لابن شداد – هدار سلیم صالح الاتروشي.
٢٣٦- پێزی مۆرفیمە داڕێژەکانی بچووکردنەوە و ناسکی لە سازکردنی وشەی نوێدا – سازان زاهیر سەعید.
٢٣٩- بادینان في سالنامات ولایة الموصل العثمانیة ١٣٠٨-١٣٣٠هـ / ١٨٩٠-١٩١٢ م – أ. د. خلیل علي مراد و أ. د. عبدالفتاح علي بوتاني.
٢٤٢- بەرزاییەکانی سەرکەوتن، ناسنامەی وشە – عومەر عەبدوڵلابەگی.
٢٦٣- فەرهەنگى قانوونى، عەرەبى – کوردى – فەڕەنسى- ئینگلیزى – د. نورى تاڵەبانى.
٢٨٨- بوونی نەتەوە و سیاسەتی زمان – تاریق جامباز.
٢٩٦- پراگماتیك – د. شێرزاد سەبری عەلی.
٣٠٠- جووتساڵنامە زایینی-کوردی ١٧٥٠-٢١٥٠ – پ.د. وریا عومەر ئەمین.
–
– ديوانى وه‌فايى – د. عوسمان ده‌شتى.
– فەرهەنگی هەرزە ( کوردی – کوردی) – کۆمەڵێک مامۆستای زمانی کوردی.
– كیمیاى ژینگه‌، پیسبوونى ئاووهه‌وا – پ. د. عه‌زیز ئه‌حمه‌د ئه‌مین.
– بیبلیۆگرافیای کتێبی کوردی – بەرگی یەکەم – مێژوو و جوگرافیا ( کتێبی ساڵانی ١٩٢٥ – ٢٠١٠) – بوار نورەددین.
– بحوث في التاریخ الکردي – د. محسن محمد حسین
–
٤٠١- پیڤەرێن رێکخستنەڤەیا جڤاکا هەرێما کوردستانێ، ئەحمەد قەرەنی
٤٠٢-
٤٠٣-
٤٠٤-
٤١٠-
٤١١-
٤٢٠-
٤٢١-
٤٣٠-
٤٣١-
٤٤٠-
٤٤١-
٤٤٢-
٤٤٣-
٤٤٤-
٤٤٥-
٤٤٦-
٤٤٧-
٤٤٨-
٤٤٩- دیاربەکر لە گەشتنامەکانی سەردەمی عوسمانیدا، د. سەعدی عوسمان هەروتی
٤٥٠-
٤٥١-
٥٠٠-
٥٠١-
٥١٠-
٥١١-
٥٢٠-
٥٢١-
٥٢٢-
٥٢٣-
٥٢٤-
٥٢٥-
٥٢٦-
٥٢٧- ئەزموون و شیعری بێگەرد، سەباح رەنجدەر
٥٢٨-
٥٢٩-
٥٣٠-

–

‌QR Kod: